تله های روحی ما را در بخش هایی از زندگی مان و در روابط مان در تله می اندازند و اجازه نمی دهند ما واقعیت‌ها را ببینیم.انگار که یک پرده تیره ای جلوی چشمان ما را می گیرد وجلو دید ما رو مه آلود می کنند و نمی گذارند که ما ادراک درستی از واقعیت‌های اطرافمان داشته باشیم.تله ها در ناخودآگاه ما زندگی می کنند و به تمام افکار و احساسات ما دسترسی دارند.
تله های روحی الگوهای روانی هستند که در کودکی ما و معمولا در پنج سال اول شکل می گیرندکه معمولا توسط والدین ما یا کسانی که نقش والد را برای ما داشتند شکل می گیرد. بر اساس این تله ها الگوهایی در ذهن ما شکل می گیردکه آن ها را طرحواره می نامیم و این طرحواره ها نوعی از تفکر که ماست و بر اساس آن دیگران خودمان و جهان هستی را می شناسیم.
تله ها از همان ابتدای کودکی برای ما آسیب رسان نیستند. بلکه در کودکی ما به منظور محافظت از ما در مقابل شرایط نامطلوب به وجود آمده اند.ولی مشکل اینجاست که حتی زمانی که ما از آن شرایط استرس زا و نامطلوب بیرون می آییم. به دلیل شکل گیری شان در بخش ناخودآگاه ما به صورت یک الگو در تمام زندگی ما در می آیند و شروع به کنترل بر روی کلیت زندگی ما می کنند.
درادامه انواع تله های شناسایی شده را معرفی می کنیم و به توضیح مختصری درباره ی برخی، ارائه می دهیم:
- تله محرومیت هیجانی
- تله رهاشدگی بی ثباتی
- تله بی اعتمادی و بدرفتاری
- تله انزوای اجتماعی بیگانگی
- تله نقص و شرم
- تله شکست
- تله وابستگی / بی کفایتی
- تله آسیب پذیری در براربر ضرر و بیماری
- تله گرفتار/خویستن تحول نیافته
- تله اطاعت
- تله ایثارگری
- تله بازداری هیجانی
- تله معیارهای سرسختانه
- تله استحقاق / بزرگ منشی
- تله خویشتن فکری/خود انضباطی ناکافی
- تله بدبینی
- تله تنبیه
- تله تایید طلبی
تله اطاعت چیست؟
آیا آدم مطیع و زیردستی هستید؟
آیا دیگران مسیر زندگی شما را کنترل می‌کنند؟
آیا دوست دارید همۀ اطرافیانتان از شما راضی باشند؟
آیا با نظر دیگران همیشه موافق هستید و با آنها همراهی می‌کنید؟
باور افراد گرفتار در این تله این است که نیاز‌ها و احساساتشان برای دیگران مهم نیست و ارزشی ندارد. کسانی که در این تله هستند، همیشه خشم خود را به‌صورت علائم ناسازگاری مثل پرخاشگری، منفعلانه رفتارکردن، کناره‌گیری از مهر و محبت و خشم‌های کنترل‌نشدنی بروز می‌دهند. احساس می‌کنید نمی‌توانید به زندگی خود مسیر و جهت بدهید. فکر می‌کنید کاری نمی‌توانید برای مشکلات خود انجام دهید و منتظر می‌مانید تا مشکلات شما خودشان به شکل معجزه‌آسایی حل یا بهتر شوند. ازآنجاکه به دنبال رضایت دیگران هستید، جر و بحث نمی‌کنید و با دیگران کنار می‌آیید. خودتان را فردی سازگار و منعطف می‌دانید که با هر آدمی کنار می‌آیید و این را یکی از خصوصیات خود می‌دانید؛ اما برایتان ناراحت‌کننده و سخت است تا در برابر درخواستی که دیگران از شما دارند، نه بگویید و بدون محدودیت خواستۀ آنها را اجابت می‌کنید. حتی اگر درخواستشان منطقی نباشد، باز هم شما به درخواست آنها جواب مثبت می‌دهید؛ چون برایتان سخت است که از دیگران بخواهید رفتارشان را تغییر دهند.
حتی اگر رفتار آنها باعث اذیت و آزارتان باشد، به خودتان افتخار هم می‌کنید که این توانایی را دارید خواستۀ دیگران را بر طرف کنید. البته که توانایی کمک به دیگران خوب است؛ اما شما اغلب به خواسته‌تان نمی‌رسید و دربارۀ خواستۀ خود کم‌رو و ساکت می‌نشینید. این اطاعت، عزت نفس شما را کاهش می‌دهد و در روابط میان‌فردی احساس نمی‌کنید که شما هم مثل دیگران حق و حقوقی دارید.
طرحواره شکست چیست؟
این طرحواره همراه با احساس شکست و بی‌کفایتی بروز می‌کند. بهترین تعریف از این طرحواره را می‌توان به این شکل بیان کرد:« طرحواره شکست از جمله طرحواره‌های ذهنی است که در آن، فرد همیشه احساس شکست می‌کند و تصور او این است که در آینده نیز شکست خواهد خورد و شکست برای او اجتناب‌ناپذیر است. فردی با طرحواره شکست همیشه این احساس را دارد که در مقایسه با هم‌سالان خود در حوزه‌های مختلف کاری، تحصیلی، ازدواج و … فرد بی‌کفایتی است.»
این طرحواره در بسیاری از افراد وجود دارد و باعث می‌شود که فرد خودش را به عنوان یک شخص بی‌کفایت شکست خورده شناسایی کرده و خود را شخصی نادان، بی‌استعداد و دیوانه خطاب کند.
ویژگی‌های افرادی با طرحواره شکست
از جمله نشانه های طرحواره شکست می‌توان به موارد زیر کرد:
1)اشخاصی که طرحواره شکست را درون خود حمل می‌کنند، اغلب افراد کاملا موفقی هستند که کارهای خود را به خوبی انجام داده‌اند، اما همواره این احساس را دارند که موفقیت آنها ساختگی است!
2)این افراد همیشه این احساس را دارند که در مقایسه با دیگران بی‌کفایت‌اند و خودشان را نالایق، بی‌استعداد، نادان و بی‌کفایت می‌دانند. آنها معتقدند که به طور ذاتی از استعداد و توانایی محروم هستند.
3) افرادی با طرحواره شکست گاهی تلاش می‌کنند که روی دیگر جنبه‌های زندگی مانند زیبایی، خوش‌پوشی و خوش‌تیپی، ایثارگری، جذابیت و … تمرکز کرده و احساس شکست خود را جبران کنند. اما این احساس همواره با آنها می‌ماند.
طرحواره بدبینی/منفی‌گرایی چیست؟
اگر به همه چیز و همه کس بدبین هستید، بی‌اعتمادی شدیدی دارید و وقتی اتفاقی می‌افتد، فورا برداشت به شدت منفی از آن اتفاق می‌کنید، به این معنا است که احتمالا شما دارای طرحواره بدبینی هستید. در این مقاله قصد داریم درباره نشانه‌های طرحواره بدبینی، علت و ریشه آن و راهکارهای درمانی آن توضیح بدهیم. لازم به ذکر است که این طرحواره می‌تواند باعث افسردگی، استرس و اضطراب زیاد در فرد شود که همین موضوع می‌تواند سلامت روانی فرد را به شدت پایین بیاورد.
نشانه‌های طرحواره بدبینی/منفی‌گرایی
- دیگران فرد را بدبین می‌دانند اما خودش معتقد است که یک فرد واقع‌بین و منطقی است!
- برای فرد سخت است که خوشحال باشد چون می‌داند که در آخر اتفاق بدی خواهد افتاد.
- نمی‌تواند همیشه شرایط را به خوبی کنترل کند و در آخر برایش اتفاق بدی می‌افتد.
- انتظار دارد بدترین اتفاقات بیفتد.
- دیگران اعتقاد دارند که این فرد، فردی نگران و مضطرب است.
- تمایل زیادی دارد که زندگی را تاریک و سیاه ببیند.
- برایش تصمیم‌گیری بسیار سخت است چون فکر می‌کند اگر تصمیم اشتباهی بگیرد، یک فاجعه رخ خواهد داد.
- دیگران اغلب به فرد می‌گویند «شاد باش» یا «نیمه پر لیوان زندگی رو ببین» یا «امیدوار باش».
- فرد همه چیز را با وسواس انجام می‌دهد تا کوچک‌ترین اشتباهی رخ ندهد.